بررسي كاربرد سيستم اطلاعات جغرافيايي (جي.آي.اس.) GIS
نويسنده :مهري صديقي
عضو هيئت علمي مركز اطلاعات و مدارك علمي ايران
چكيده
پيچيدگي، تنوع وحجم انبوه اطلاعات جغرافيايي ازيك سو و توانايي‌هاي رايانه درعرصه اطلاعات ازسوي ديگر، فلسفه وجودي سيستمهاي اطلاعات جغرافيايي(جي‌آي‌اس) را تبيين مي‌كند.
ازآنجاكه بخش عمده اطلاعات علوم زمين موجود در پايگاه‌هاي مركز اطلاعات و مدارك علمي ايران، شامل اطلاعات مكاني وتشريحي است، مناسب ورود به سيستمهاي اطلاعات جغرافيايي مي‌باشد و مي‌توان اين اطلاعات را آماده استفاده در اين سيستم‌ها نمود. پژوهش حاضر با اين ديدگاه و با هدف بررسي كاربرد جي‌آي‌اس در ساماندهي مدارك علوم زمين موجود در مركز انجام شده است. در راستاي رسيدن به اين هدف، پس ازگردآوري كليه اطلاعات توصيفي و مكاني مورد نياز مرتبط با علوم زمين از پايگاه‌هاي مركز،كار تفكيك،كنترل، دسته‌بندي وكدگذاري آن‌ها براي ورود به سيستم اطلاعات جغرافيايي انجام شد. به منظور ايجاد پايگاهي از اطلاعات فوق، با مجموعه داده‌ها، لايه‌هاي اطلاعاتي مربوطه تشكيل شد و به منظور نمايش، تشريح و انجام تحليل‌هاي لازم بر روي داده‌ها، مورد استفاده واقع گرديد.
بدين وسيله علاوه بر دسترسي صحيح و سريع به داده‌هاي مورد نياز در يك حجم وسيع، امكان ارائه و به تصويركشيدن اطلاعات مكاني و موضوعي در قالب نقشه، جدول و نمودار، ويرايش و بهنگام نمودن داده‌ها ونيز امكان استفاده از داده‌هاي موجود در جهت اهداف مختلف و براساس نيازهاي گوناگون كاربران فراهم مي‌گردد. همچنين زمينه‌اي براي شناساندن و معرفي قابليت‌ها و پتانسيل‌هاي متعدد و در عين حال، تشخيص خلأ‌هاي مطالعاتي مناطق مختلف جغرافيايي ايجاد خواهد شد. نهايتاً به‌منظور تعميم كاربرد اين سيستم در ارتباط با ديگر اطلاعات موجود در پايگاه‌هاي مركز (كه به نحوي با موقعيت مكاني در ارتباط‌اند)، مدلي از فرايند انجام اين طرح ارائه شده است.
كليدواژه‌ها: سيستم اطلاعات جغرافيايي (جي‌آي‌اس) / پايگاه‌هاي اطلاعاتي/ اطلاعات توصيفي / اطلاعات مكاني
مقدمه
(جي‌آي‌اس) يك سيستم اطلاعاتي است كه پردازش آن بر روي اطلاعات مكان مرجع يا اطلاعات جغرافيايي است و به كسب اطلاعات در رابطه با پديده‌هايي مي‌پردازد كه به‌نحوي با موقعيت مكاني در ارتباط‌اند. به‌كارگيري اين ابزار با امكان استفاده در شبكه‌هاي اطلاع‌رساني جهاني، يكي از زمينه‌هاي مناسب و مساعد در جهت معرفي توان‌ها و استعدادهاي كشور در سطح جهاني است.گسترش روزافزون شبكه كاربران اين سيستم‌ها از جمله نكات اساسي است كه مي تواند به قابليت‌ها و توانايي‌هاي اين سيستم بيفزايد.
در حال حاضر از اين سيستم‌ها بسته به نيازهاي هر منطقه يا كشور در بخش‌هاي مختلف (مانند مطالعات زيست‌محيطي، برنامه‌ريزي شهري و شهرداري، خدمات ايمني شهري، مديريت حمل و نقل و ترافيك شهري، تهيه نقشه‌هاي پايه، مديريت كاربري اراضي، خدمات بانكي، خدمات پستي، مطالعات جمعيتي و مديريت تأسيسات شهري مثل برق، آب،گاز، و..) استفاده مي‌شود و با گذشت زمان و توسعه سيستم‌ها، كاربرد جي‌آي‌اس به كليه بخش‌هاي مرتبط با زمين گسترش يافته است.
مطالعه حاضر نيز با در نظرگرفتن مسائل فوق درصدد است ضمن معرفي بخشي از توان‌ها و مزاياي اين سيستم در دسترسي سريع به اطلاعات، تحليل اطلاعات به طور يكجا و با هم، بهنگام‌سازي، دقت و سرعت بالاي عمل، و ....، كاربرد و نحوه استفاده از آن را در ارتباط با مجموعه اطلاعات علوم زمين موجود در پايگاه‌هاي اطلاعاتي مركز اطلاعات و مدارك علمي ايران مورد بررسي قرار دهد و ارزيابي نمايد.
تاريخچه ايجاد جي‌آي‌اس (مروري بر مطالعات انجام شده)
اولين نمونه از يك جي‌آي‌اس ملّي، جي‌آي‌اس كانادا[2] است كه از اواخر1960 به اين طرف به صورت پيوسته مورد استفاده قرار گرفته است. در دهه‌هاي 1970 و1980 ميلادي پيشرفت‌هاي قابل ملاحظه‌اي در فناوري جي‌آي‌اس به وجود آمد، به طوري كه عبارت «سيستم اطلاعات جغرافيايي» در مورد مجموعه ابزارهايي براي تحليل و نمايش نقشه‌ها و ادغام فنون و شيوه‌هاي آماري و نقشهاي و كاربرد فراگيرتر آن، بويژه براي تحليل تأثيرات وخط مشي‌هاي دولتي به كارگرفته شد. در حالي‌كه سابقه فناوري جي‌آي‌اس دركشورهاي غربي ازجمله كانادا وآمريكا به بيش از40 سال مي‌رسد، فناوري جي‌آي‌اس در اغلب كشورهاي جهان سوم بسيار جوان مي‌باشد. از ويژگيهاي جي‌آي‌اس در كشورهاي غربي هماهنگي بين فناوري و آموزش وكاربرد آن است، درحالي كه دركشورهاي جهان سوم، ورود فناوري قبل از آموزش و مهارت‌اندوزي مربوط به آن صورت مي‌گيرد.
در ايران، اولين مركزي كه به طور رسمي استفاده از سيستم اطلاعات جغرافيايي را در كشور آغاز كرد سازمان نقشه‌برداري كشور بود كه در سال 1369 براساس مصوبه مجلس شوراي اسلامي، عهده‌دار طرح به كارگيري اين سيستم شد. اين سازمان در حال حاضر مشغول تهيه نقشه‌هاي توپوگرافي 1:25000 از عكس‌هاي هوايي با مقياس 1:40000 مي‌باشد و اين فرصتي است براي تبديل اين نقشه‌ها به ساختارهاي رقومي و تأسيس پايگاه توپوگرافي ملي[3] كه نيازهاي كاربران را در زمينه جي‌آي‌اس برآورده مي‌كند.
در همين راستا «شوراي ملي كاربران سيستمهاي اطلاعات جغرافيايي»[4] به منظور سياست‌گذاري، برنامه‌ريزي و هماهنگ‌سازي فعاليت‌ها در زمينه جي‌آي‌اس، تحليل نيازمندي‌ها و همچنين بهره‌برداري شايسته از كليه ظرفيت‌هاي علمي، فني و نيروي انساني در راستاي ايجاد و به كارگيري جي‌آي‌اس و با توجه به وظايف سازمان نقشه‌برداري كشور در خصوص تدوين و ايجاد سيستمهاي اطلاعات جغرافيايي ملي، در دي ماه 1372 تأسيس گرديده است.
فعاليت‌هاي اجرايي پروژه ايجاد سيستم اطلاعات جغرافيايي در وزارت صنايع و معادن، از فروردين 1371 آغاز گرديد و هم‌اكنون از اين سيستم به طور گسترده در ارتباط با فعاليت‌هاي آن استفاده مي‌گردد.
از ديگر مؤسساتي كه در زمينه اين سيستم فعاليت مي‌كنند مي‌توان شهرداري تهران، وزارت مسكن و شهرسازي، وزارت جهاد كشاورزي، مؤسسه بين‌المللي زلزله‌شناسي و مهندسي زلزله، و سازمان جنگل‌ها و مراتع را نام برد. در دانشگاه‌هاي كشور تاكنون از اين سيستم، چنان كه بايد، به عنوان يك فناوري با قابليت بسيار بالا براي در اختيار قراردادن طراحي پروژه‌ها و كاربرد آن در رشته‌هاي مختلف استفاده نگرديده است.
در زير به نتايج برخي از مطالعات انجام شده در اين زمينه اشاره مي‌گردد:
«پرهيزكار» (1376) در پايان‌نامه دكتري خود با عنوان «ارائه الگوي مناسب مكان‌گزيني مراكز خدمات شهري با تحقيق در مدل‌ها و جي‌آي‌اس شهري» مشخص نموده است كه جي‌آي‌اس، توانمندي‌ها و قابليت‌هاي فوق‌العاده‌اي در جمع‌آوري، ذخيره، بازيابي، به روزكردن، كنترل، ادغام، تحليل، مدلسازي و نمايش داده‌هاي جغرافيايي به صور گوناگون دارد و مي‌تواند متغيرهاي كمي و كيفي متعدد و با ابعاد گسترده را در تصميم‌گيري‌ها و مديريت شهري دخالت دهد.
«علي گلي» (1378) در تحقيقي ديگر با عنوان «طراحي سيستم اطلاعات منطقه‌اي با به كارگيري سيستم اطلاعات جغرافيايي در محيط شبكه اطلاع‌رساني جهاني»، بدين نتيجه رسيده است كه بهره‌گيري از داده‌هاي فناوري‌هاي جديد مانند سنجش از دور، سيستم اطلاعات جغرافيايي و سيستم موقعيت‌يابي جهاني در سيستم اطلاعات منطقه‌اي، بستر و زمينه مناسب‌تري را در جهت شناسايي مشكلات و توان‌هاي مناطق فراهم مي‌آورد.
«بهبودي» (1380) در پايان‌نامه خودكه با طرح مسئله «كاربرد جي‌آي‌اس در تحليل شهرهاي باستاني» تدوين شده است، به بررسي مباني نظري سيستمهاي اطلاعات جغرافيايي و جنبه‌هاي كاربردي اين فناوري در باستان‌شناسي مي‌پردازد و نهايتاً با در نظرگرفتن توانايي و قابليت‌هاي جي‌آي‌اس كه در محيط نرم‌افزارهاي «آرك اينفو»[5]، «آرك ويو»[6] و «آيديريسي دبليو»[7] مهيا بوده است، ويژگيهاي طبيعي و جزئيات ساختماني محوطه باستاني بسطام را مورد تجزيه و تحليل قرار مي‌دهد و سپس به صورت سه بعدي به معرض نمايش در مي‌آورد.
«رنجبران» (1380) در پايان‌نامه خود با هدف «ارائه يك ساختار مناسب براي پشتيباني در تصميم‌گيري و برنامه‌ريزي شهر» ضمن مقايسه سيستمهاي اطلاعاتي به صورت ريشه‌اي، توانايي‌هاي جي‌آي‌اس را به عنوان سيستم فضايي پشتيبان تصميم‌گيري مشخص نموده است.
تعاريف جي‌آي‌اس GIS
از ابتداي شكل‌گيري سيستمهاي اطلاعات جغرافيايي، با توجه به گستردگي اطلاعات و تنوع كاربردهاي آن در رشته‌هاي مختلف، تعاريف متفاوتي از اين سيستم‌ها ارائه شده است كه به نمونه‌هايي از آن‌ها اشاره مي‌گردد:
- سيستم اطلاعات جغرافيايي، مجموعه‌اي از ابزار قدرتمند براي ذخيره و بازيابي اطلاعات در آينده، تبديل و نمايش داده‌هاي فضايي از جهان واقعي است (بارو، 1986).
- سيستم اطلاعات جغرافيايي يك سيستم سخت‌افزاري و نرم‌افزاري رايانه‌اي است كه به منظور دسترسي، نگهداري و استفاده از داده‌هاي كارتوگرافي طراحي گرديده است (تاملين،1990).
- سيستم اطلاعات جغرافيايي، سيستمي است براساس رايانه براي جمع‌آوري، ذخيره‌سازي، كنترل، بازيابي، به روزكردن، ادغام، پردازش، تحليل، مدلسازي و نمايش داده‌هاي جغرافيايي به صور گوناگون (پرهيزكار، 1376).
- سيستم اطلاعات جغرافيايي يك سيستم پايگاه داده‌ها داراي مشخصات فضايي (x,y) است و مجموعه‌اي از روش‌ها براي پاسخگويي به سؤالات در آن قابل اجرا مي‌باشد (عليمحمدي، 1376).
- سيستم اطلاعات جغرافيايي، يك سيستم مديريت پايگاه اطلاعات براي واردكردن، ذخيره، بازيافت، تحليل و نمايش اطلاعات فضايي (بعد مكاني) مي باشد (بنياد ملي علوم).
عناصراصلي تشكيل دهنده سيستمهاي اطلاعات جغرافيايي GIS
جي‌آي‌اس بر روي هرمي با چهار طبقه زيربنايي ساخته شده است:
- سخت‌افزار: با توجه به مرحله‌اي كه مطالعات در آن قرار دارد، كاربران مي‌توانند از سخت‌افزارهاي موجود در دسته‌بندي زير استفاده نمايند:
٭ سخت‌افزارهاي مرتبط با ورود اطلاعات (صفحه كليد، رقومي‌كننده، اسكنر، و ...)،
٭ سخت افزارهاي مرتبط با مديريت اطلاعات (سخت‌افزارهاي جانبي رايانه‌ها مانند ماوس، ...)،
٭ سخت‌افزارهاي مرتبط با خروج نتايج (چاپگرها، رسام‌ها، و ...).
- نرم افزار: براي راه اندازي جي‌آي‌اس برنامه رايانه‌اي لازم است. از معروف‌ترين آن‌ها مي‌توان به «آرك اينفو»، «آرك ويو»، «اسپانز[8]»، «مپ اينفو[9]» اشاره نمود كه داراي توابع عملياتي متعدد در جهت تجزيه و تحليل مسائل و محاسبات آماري هستند و عمدتاً توسط شركت‌هاي بزرگ رايانه‌اي توليد ميگردند. هر يك از اين نرم‌افزارها براي مطالعات خاصي برنامه‌ريزي شده و داراي محدوديت‌ها و محاسن خاص خود مي‌باشند. در اين پژوهش از دو نمونه از نرم‌افزارهاي رايج اين سيستم (يعني«آرك اينفو» و «آرك ويو» استفاده شده است.
- اطلاعات: بدون اطلاعات نه هدفي وجود دارد و نه پيشنهادي. تمركز توجه روي اطلاعات است. در واقع اكثر فعاليت‌ها براي اطلاعات انجام مي‌شود، زيرا اطلاعات قلب جي‌آي‌اس را تشكيل مي‌دهد. كيفيت اطلاعات يكي از مهم‌ترين موضوعات قابل توجه و اساسي مي‌باشد. كيفيت اطلاعات در ارتباط مستقيم با دقت، صراحت، مباني علمي، تركيب اطلاعات، و تحليل و مدلسازي است.
- سازمان و نيروي انساني: مهم‌ترين بخش تشكيل‌دهنده جي‌آي‌اس مي‌باشد، زيرا سازمان و نيروي انساني است كه عمليات جي‌آي‌اس را كنترل مي‌كند. سخت‌افزارها و نرم‌افزارهاي بسيار قوي جي‌آي‌اس بدون پشتيباتي كادر متبحر، به كارآيي مناسب نخواهند رسيد. براي اجراي موفق سيستم، سازماندهي نيروهاي متخصص و كارآمد كه در جهت اجرا، بهينه نمودن و نهايتاً راهبري سيستم‌ها نقشهاي گوناگوني را ايفا مي‌نمايند، الزامي است.
فرآيند تحليل اطلاعات در سيستم اطلاعات جغرافيايي GIS
جي‌آي‌اس يك سيستم رايانه‌اي است كه چهار قابليت اساسي را در رابطه با داده‌هاي زمين مرجع فراهم مي‌آورد.
1. ورودي داده‌ها،
2. مديريت داده‌ها،
3. پردازش و تحليل داده‌ها،
4. خروجي داده‌ها.
شكل زير نحوه ارتباط اين اجزا را در كل سيستم نشان مي‌دهد.
نمايش كلي اجزاي سيستمهاي اطلاعات جغرافيايي
(مديري، خواجه (1376) .ص44)
كاربردها و توانايي‌هاي سيستمهاي اطلاعات جغرافيايي GIS
بطور اجمال قابليت‌هاي جي‌آي‌اس نسبت به سيستمهاي اطلاعاتي مشابه و روش‌هاي دستي را مي‌توان به شرح زير بيان داشت:
● قابليت جمع‌آوري، ذخيره، بازيابي و تجزيه و تحليل اطلاعات با حجم زياد؛
● قابليت برقراري ارتباط بين اطلاعات جغرافيايي (نقشه) و اطلاعات غيرجغرافيايي(جداول اطلاعاتي) و ايجاد امكانات تجزيه و تحليل اطلاعات جغرافيايي با استفاده از اطلاعات غيرجغرافيايي و بالعكس؛
● توانايي انجام طيف وسيعي از تحليل‌ها مانند: روي هم قراردادن لايه‌ها، پيداكردن اشياي مختلف با استفاده از خاصيت نزديكي آن‌ها به يك شي‌ء خاص، شبيه‌سازي، محاسبه تعداد دفعات وقوع يك حادثه در فاصله مشخص از نقطه يا نقاط معين، و ...؛
● داشتن دقت، كارآيي، سرعت عمل زياد و سهولت در بهنگام‌سازي داده‌ها؛
● توانايي انجام محاسبات آماري مانند محاسبه مساحت و محيط پديده‌هاي مشخص شده؛
● قابليت رديابي و بررسي تغييرات مكان‌هاي جغرافيايي در طول زمان؛
● قابليت استفاده براي مكان‌يابي پروژه‌هاي مختلف.
روش و مدل پژوهش
اين پژوهش از نوع توصيفي ـ تحليلي است و بطور خلاصه شامل مراحل زير مي‌گردد:
1. جمع‌آوري اطلاعات و داده‌هاي مناسب و مورد نياز، شامل اطلاعات توصيفي و اطلاعات مكاني؛
2. پيش‌پردازش اطلاعات؛
3. مديريت داده‌ها و تجزيه و تحليل آن‌ها؛
4. توليد خروجي‌ها.
گردآوري اطلاعات
داده‌هايي كه بايد در يك جي‌آي‌اس وارد شوند دو نوع هستند:
1. داده‌هاي توصيفي كه بيانگر ويژگي‌ها و خصوصيات عوارض هستند،
2. داده‌هاي مكاني كه نشان‌دهنده موقعيت و شكل عوارض مي‌باشند.
1. داده‌هاي توصيفي
در اين پژوهش، با توجه به نوع مدارك مورد بررسي، اطلاعات مورد نياز جهت ورود به سيستم عبارت‌اند از:
شماره مدرك- نويسنده (نام و نام خانوادگي)- موضوع تحقيق- مختصات جغرافيايي- سال انجام تحقيق- دانشگاه يا سازمان انجام‌دهنده تحقيق- كد مدرك.
به منظور دسترسي به اطلاعات فوق، ابتدا با جستجو در پايگاه‌هاي اطلاعاتي مركز، كليه اطلاعات مربوط به علوم زمين (به ترتيب در پايگاه‌هاي اطلاعاتي پايان‌نامه‌هاي فارسي و لاتين، مقالات سمينارها، مقالات مجلات، گزارش، طرح‌هاي پژوهشي، اطلاعات سازمان مديريت، اطلاعات خزر و اطلاعات جديد) مورد بازنگري قرارگرفت.
پس از تفكيك،كنترل و دسته‌بندي مجموعه اطلاعات موجود، مجموعاً تعداد 739 مدرك (شامل464 پايان‌نامه فارسي، 33 پايان‌نامه لاتين، 170 مقاله سمينار، 55 مقاله مجله، 9 طرح پژوهشي، 3 گزارش و 5 مدرك خزر)، براي استخراج اطلاعات و ورود به سيستم، مناسب تشخيص داده شد.
ديگر مدارك علوم زمين موجود، به دلايل زير امكان استفاده و نمايش در سيستم را نداشتند:
1. نبود اطلاعات مكان‌دار در برخي از مدارك،
2. عدم دسترسي به اصل بخش قابل توجهي از مدارك نظير طرح‌هاي تحقيقاتي، گزارش‌ها، اطلاعات خزر، سازمان مديريت، و...،
3. نبود اطلاعات دقيق جغرافيايي (مكاني) در برخي متون،
4. تكراري بودن برخي از مدارك.
2. داده‌هاي مكاني
داده‌هاي مكاني به اطلاعاتي گفته مي‌شود كه درباره مكان، شكل، و روابط ميان عوارض جغرافيايي در سطحي از زمين و بر روي نقشه هستند و معمولاً به صورت مختصات ذخيره ميگردند. كيفيت اين داده‌ها تأثير بسزايي در تجزيه و تحليل داده‌هاي به كار رفته در تشكيل بانك اطلاعاتي خواهد داشت.
در اين پژوهش، اطلاعات مكاني لازم براي ورود به سيستم عبارت‌اند از:
الف. مختصات (طول و عرض جغرافيايي) مناطق مورد مطالعه (ثبت‌شده در مدارك)، كه توسط صفحه كليد به سيستم منتقل گرديدند؛
ب. نقشه‌هاي جغرافيايي پيوست شده به برخي از مدارك، كه اسكن شدند و توسط يك كد شناسايي10 كاراكتري كه به هر يك از مدارك تخصيص داده شده و با مسيردهي لازم به داده‌هاي توصيفي مربوط به خود، متصل گرديدند؛
ج. لايه‌هاي اطلاعاتي شامل نقشه‌هاي استان‌ها، شهرستان‌ها، شهرها، درياچه‌ها، مراكز استان‌ها و نقشه زمين‌شناسي ايران، كه همگي داراي مقياس 1:250000، و به شكل استاندارد موجود مي‌باشند و مي‌توانند براي اهداف مختلف، مورد استفاده كاربران قرار گيرند. با هماهنگي‌هاي به عمل‌آمده، لايه‌هاي اطلاعاتي فوق از طريق وزارت صنايع و معادن (كه تجارب متعددي در امر جي‌آي‌اس دارد، تهيه گرديده و براي انجام عمليات لازم به سيستم وارد گرديدند.
ايجاد پايگاه اطلاعات توصيفي GIS
در اين پژوهش، به منظور ايجاد پايگاهي از داده‌هاي توصيفي، كليه داده‌هاي موجود (اعم از پايان نامه‌هاي فارسي و لاتين، مقالات سمينارها، مقالات مجلات، گزارش‌ها و ...)، كه در مرحله قبل گزينش و تفكيك شده بودند، به كمك نرم‌افزار «اكسس[10]» به محيط اين نرم‌افزار وارد شد و به فرمت«دي‌بي‌اف[11]» و در قالب 3 گروه جداول[12] ، گزارش‌ها[13] و فرم‌‌ها[14] سازماندهي گرديدند.
همانگونه كه اشاره شد، براي مرتبط ساختن اين داده‌ها با نقشه‌هاي اسكن‌شده آن‌ها، هر يك از داده‌ها در فايل مربوطه مسيردهي شد و با نقشه مربوط به خود مرتبط گرديد. بدين ترتيب در اين پايگاه اطلاعاتي، كاربران مي‌توانند ضمن مشاهده اطلاعات توصيفي مدارك، با كليك‌كردن بر روي شناسه (كد) مورد نظر خود، نقشهاي از منطقه مورد مطالعه را نيز دريافت نمايند.
خلاصه اقدامات انجام‌شده به كمك نرم‌افزارهاي موجود
همانگونه كه قبلاً ذكر شد در نخستين مرحله با استفاده از نرم‌افزار «آرك اينفو» 7 لايه اطلاعاتي شامل انواع مدارك مورد مطالعه (يعني پايان‌نامه‌هاي فارسي، پايان‌نامه‌هاي لاتين، مقالات سمينارها، مقالات مجلات، طرح‌هاي پژوهشي، و اطلاعات خزر) ايجاد گرديد. مختصات جغرافيايي مدارك فوق نيز توسط همين نرم‌افزار وارد سيستم گرديد.
مرحله بعد ورود جداول اطلاعاتي مربوط به لايه‌هاي فوق (كه قبلاً با استفاده از نرم‌افزار «اكسس» تهيه شده بود)، به محيط «آرك اينفو» مي‌باشد. نظر به اين كه اطلاعات توصيفي مربوط به اين پژوهش به زبان فارسي مي‌باشند و در نرم‌افزار «آرك اينفو (نگارش 2/3)» براي اطلاعات متني و اتصال آن‌ها به محيط گرافيك به زبان فارسي، تدبيري اتخاذ نشده است، به ناچار اين قسمت از اطلاعات با استفاده از نرم‌افزار «فاكس پرو[15]» ابتدا به زبان فارسي تبديل گرديد و سپس به محيط «آرك اينفو» وارد شد.
با توجه به نوع داده‌هاي مورد بررسي، پايگاه فوق شامل 7 فيلد مي‌باشدكه عبارت‌اند از:
شماره مدرك، نويسنده (نام و نام‌خانوادگي)، موضوع تحقيق، مختصات جغرافيايي، سال انجام تحقيق، دانشگاه يا سازمان انجام‌دهنده تحقيق، كد مدرك.
به استثناي فيلد «مختصات جغرافيايي» كه ورود اطلاعات آن به صورت دستي انجام مي‌گيرد، امكان انجام عمليات بر روي همه فيلدهاي فوق وجود دارد. در حال حاضر با نرم‌افزارهاي موجود، واردكردن مختصات جغرافيايي به صورت مكانيزه ممكن نيست، ولي با برنامه‌نويسي اين امر ميّسرخواهدگرديد.
لايه‌هاي اطلاعاتي پس از انجام سازماندهي‌هاي لازم، به محيط «آرك ويو» منتقل گرديدند. در اين مرحله لايه‌هاي فوق براي تجزيه و تحليل از طريق اجراي عمليات و توابع تحليلي جي‌آي‌اس و نيز براي استخراج جهت كاربردهاي مختلف، آماده مي‌باشند.
توابع تحليلي برروي اطلاعات
اصولاً آنچه يك جي‌آي‌اس را از ديگر سيستمهاي اطلاعاتي متمايز مي‌سازد، وجود توابع تحليل مكاني در اين سيستم است. با به كاربردن توابع و اعمال مختلف و منطقي ديگر (مديريت داده‌ها، انتخاب مدل‌هاي مناسب، و...)، پايگاه اطلاعاتي آماده جوابگويي به پرسش‌ها و نيازهاي استفاده‌كنندگان مي‌گردد. اصولاً بعضي توابع تحليلي (نظير ويرايش‌ها، تبديلات هندسي، فرمت، و...) براي ايجاد پايگاه داده‌ها لازم است و داده‌ها را آماده براي تجزيه و تحليل‌هاي كاربردي بعدي مي‌سازد. توابع تحليلي از لحاظ نوع عمليات خاص بر روي انواع مختلف داده‌ها در سه بخش مورد بررسي قرار مي‌گيرند:
1. توابع تحليلي داده‌هاي مكاني،
2. توابع تحليلي داده‌هاي توصيفي،
3. توابع تحليلي داده‌هاي مكاني و توصيفي،
نظر به اينكه خروجي داده‌ها در يك جي‌آي‌اس جداي از نمايش و ذخيره اطلاعات است و نياز به آماده‌سازي‌هاي خاص خود دارد، به اين سه بخش، يك نوع ديگر از توابع به نام «توابع آماده‌سازي داده‌ها براي اخذ خروجي‌هاي مختلف» را اضافه مي‌نمايند. در اين پژوهش به تناسب نوع داده‌هاي مورد بررسي، از برخي از توابع تحليلي استفاده شده است كه در زير شرح داده مي‌شوند.
1. توابع تحليلي برروي داده‌هاي مكاني
اين توابع معمولاً براي انتقال داده‌هاي مكاني، ويرايش آن‌ها و توانايي تبديل ساختار داده‌ها به ساختار مورد استفاده در سيستم به كار مي‌روند. اين توابع اصولاً با داده‌هاي مكاني ارتباط دارند و ممكن است در بعضي موارد به داده‌هاي توصيفي و غيرمكاني نيز رجوع داشته باشند. در جي‌آي‌اس‌هاي مختلف راه‌هاي فراهم كردن اين توابع متفاوت است، ولي در تمام آن‌ها توانايي تبديل ساختار داده‌هاي اصلي به ساختار داده‌هاي مورد استفاده در سيستم و ويرايش آن فايل‌ها و امكان ايجاد ارتباط (فرمت‌هاي ورودي و خروجي) با ساير جي‌آي‌اس‌ها وجود دارد.
2. توابع تحليلي بر روي داده‌هاي توصيفي
اين گروه از توابع به منظور ويرايش و بررسي و تجزيه و تحليل داده‌هاي توصيفي و غيرمكاني مورد استفاده قرار مي‌گيرند. بسياري از تجزيه و تحليل‌ها را مي‌توان به كمك اين توابع با سرعت بالايي انجام داد. برخي از اين دسته توابع عبارت‌اند از:
2-1. توابع ويرايش داده‌هاي توصيفي: اين توابع امكان مي‌دهند كه مشخصات توصيفي را بازيابي و بررسي كنيم و تغيير دهيم. اضافه كردن آيتم‌ها و ركوردهاي جداول يا اضافه كردن جداول تشريحي جديد يا اتصال فايل‌ها به وسيله فرامين مختلف، در سيستمهاي نرم‌افزاري قابل اجرا خواهند بود. اتصال فايل‌ها[16] از قابليت‌هاي مهم اين توابع است.
2-2. توابع پرسشي در مورد اطلاعات توصيفي: اين توابع، اطلاعات موجود در پايگاه داده‌هاي توصيفي را به وسيله فرد استفاده كننده براساس شرايط انتخاب شده، بازيابي مي‌كنند. جستجوهاي انتخابي را مي‌توان در يك تا چند لايه از اطلاعات انجام داد و نتايج، به صورت گزارشي از جداول باشدكه اين جداول را مي‌توان ذخيره كرد و بعداً مورد استفاده قرار داد.
دو نوع كلي جستجو به وسيله جي‌آي‌اس صورت مي‌گيرد كه عبارت‌اند از جستجوي مكاني و جستجوي غيرمكاني. جستجوهاي غيرمكاني، سؤالاتي در مورد توصيف‌هاي عوارض به شمار مي‌آيند. مثلاً اين سؤال كه «تعداد پايان‌نامه‌هاي مرتبط با موضوع پترولوژي چقدراست؟» يك جستجوي غيرمكاني است؛ زيرا نه سؤال و نه جواب، مستلزم تحليل مؤلفه مكاني داده‌ها نيستند. اين جستجو به تنهايي به وسيله نرم‌افزار پايگاه داده‌ها انجام مي‌گيرد. در مقابل، اين سؤال كه «نحوه توزيع مكاني پايان‌نامه‌هاي پترولوژي در سطح كشور چگونه است؟»، چون نيازمند اطلاعاتي درباره مكان است يك جستجوي مكاني به شمار مي‌آيد (شكل شماره 1).
شكل شماره 1. توزيع مكاني (منطقه تحقيق) پايان‌نامه‌هاي پترولوژي
براي بزرگنمايي روي نقشه كليك كنيد
شيوه تعيين جستجو در جي‌آي‌اس ممكن است كاملاً تعاملي باشد. كاربران مي‌توانند بر روي صفحه رايانه، نقشه را بررسي كنند يا به وسيله يادآورها و سازنده‌هاي جستجو، در پايگاه‌هاي داده‌ها به تفحص بپردازند. كاربر مي‌تواند عارضه‌اي را بر روي صفحه رايانه انتخاب كند و جواب «مشخصات اين عارضه چيست؟» را به دست آورد. جستجوهاي منفرد با هم تلفيق مي‌شوند و عوارضي را در پايگاه داده‌ها نشان مي‌دهند كه با دو يا چند معيار مكاني و غيرمكاني در مطابقت‌اند. مثلاً براي پاسخگويي به اين سؤال كه «نحوه توزيع منطقه تحقيق پايان‌نامه‌هاي پترولوژي مربوط به دانشگاه تهران چگونه است؟» «اغلب از عملگرهاي بولي براي تلفيق جستجوهايي با اين ماهيت استفاده مي‌شود. اين عملگرها از عمليات AND ،NOT، OR،XOR استفاده مي‌كنند كه براي تلفيق مجموعه داده‌هاي متفاوت در همپوشي نيز به كار مي‌روند (شكل شماره 2). از عملگرهاي بولي بايد با دقٌت استفاده كرد، زيرا اين سؤال كه «نحوه توزيع منطقه تحقيق پايان‌نامه‌هاي
A: مجموعه پايان‌نامه‌هاي رشته پترولوژي
B: مجموعه پايان‌نامه‌هاي دانشگاه تهران
شكل شماره 2. نمايش نحوه كار عملگرهاي بولي با استفاده از نمودارهاي ون
پترولوژي AND مربوط به دانشگاه تهران چگونه است؟» جوابي متفاوت از اين سؤال كه «نحوة توزيع منطقة تحقيق پايان نامه هاي پترولوژي OR مربوط به دانشگاه تهران چگونه است؟» خواهد داشت. بديهي است دومين جستجو، مناطق بيشتري را معرفي خواهد كرد.
3. توابع تحليلي برروي داده‌هاي مكاني وتوصيفي
قدرت يك جي‌آي‌اس در ادغام توابع تحليلي توصيفي با توابع تحليلي مكاني است، يعني اين كه مثلاً با استفاده از توابع تحليلي توصيفي و استفاده از توابع تحليلي مكاني، بتوانيم منطقه‌اي را در محيط گرافيكي كه داراي مشخصات مورد نظر است مشخص كنيم. اين قابليت، سيستمهاي جي‌آي‌اس را از سيستمهاي خودكار تهيه نقشه[17] كه فقط براي كار بر روي داده‌هاي مكاني اختصاص يافته‌اند، متمايز مي‌سازد. اين توابع به زير گروه‌هايي به شرح زير تقسيم ميگردند:
3-1 .بازيابي، طبقه‌بندي و اندازه‌گيري: با اين توابع، داده‌هاي توصيفي و مكاني بازيابي مي‌شوند، اما فقط داده‌هاي توصيفي طبقه‌بندي مي‌شوند يا ايجاد ميگردند. تغييري در موقعيت عناصر فضايي پيش نمي‌آيد و هيچ عنصر فضايي جديدي ايجاد نخواهد شد:
- توابع بازيابي: عمليات بازيابي بر روي داده‌هاي توصيفي و مكاني، شامل همان توابع پرسشي در داده‌هاي توصيفي مي‌شود كه در صفحات قبل مورد بحث قرار گرفت، به انضمام آنكه اطلاعات گرافيكي نيز به همراه انتخاب‌هايمان بر روي صفحه نمايشگر ظاهر خواهند شد. ايجاد نقشه‌هاي منطقه و خروجي گرفتن از داده‌ها جزو اعمال اين توابع محسوب مي شوند .
- توابع طبقه‌بندي: طبقه‌بندي يكي از ساده‌ترين توابع به كارگرفته شده در پايگاه داده‌ها است. اين عمل را مي‌توان در روي يك لايه منفرد از داده‌ها صورت داد، كه در اين حالت فرآيند طبقه‌بندي شامل پيداكردن مشخصات توصيفي لايه داده‌ها و نسبت‌دادن عوارض به هر مشخصه است. طبقه‌بندي را مي‌توان در حالت پيچيده‌تر، در روي چند لايه‌اي كه بر روي هم قرار داده شده‌اند، انجام داد.
مثلاً در اين پژوهش مي‌توان مجموعه مدارك موجود را به تفكيك برحسب موضوع، محل يا سال تحقيق، طبقه‌بندي نمود و نمايش داد. شكل شماره 3 نحوه توزيع منطقه تحقيق پايان‌نامه‌هاي فارسي علوم زمين را برحسب موضوع نشان مي‌دهد.
شكل شماره 3. توزيع مكاني (منطقه تحقيق) پايان نامه‌هاي فارسي علوم زمين برحسب موضوع
براي بزرگنمايي روي نقشه كليك كنيد
- توابع اندازه‌گيري: هر جي‌آي‌اس توابعي براي اندازه‌گيري فراهم مي‌كند. اندازه‌گيري‌ها شامل فاصله بين نقاط، طول خطوط، محيط و مساحت پلي‌گون‌ها مي‌باشد.
3-2. عمليات قراردادن لايه‌ها بر روي يكديگر: اين عمليات براي ادغام وتركيب اطلاعات لايه‌هاي مختلف و به‌وجودآوردن لايه‌ها و اطلاعات جديد، امري ضروري است. عمليات انطباق لايه‌هاي اطلاعاتي به دو صورت منطقي يا حسابي به كارگرفته مي‌شود. عمليات حسابي (عمليات‌هايي نظير جمع، ضرب، تفريق و تقسيم مقادير) در يك لايه از داده‌ها هستند و عمليات منطقي شامل انطباق يافتن آن مناطقي است كه در آن‌ها، مجموعه‌اي مشخص از شرايط مورد نياز كاربران يا عوارض ديگر وجود داشته باشد. ضرورت استفاده از انطباق لايه‌هاي اطلاعاتي، در مورد انتخاب‌ها و پرسش‌هايي از مناطق يا لايه‌هاي مختلف صورت مي‌گيرد كه وجوه مشترك خاصي را دارا مي‌باشند. در اين صورت سيستم ابتدا بايد در جداول عوارض لايه‌ها، جستجو را انجام دهد، سپس نقاط خواسته شده را از چند لايه انتخاب كند و با روي هم انداختن آن‌ها، آن‌ها را به نمايش بگذارد. وجه مشترك اصولاً مي‌تواند مكان قرارگرفتن لايه‌ها باشد. با داشتن لايه‌هاي منطبق شده بر يكديگر، پايگاه اطلاعاتي تا حد زيادي تكميل شده است و اطلاعات بسيار زيادي از لايه‌هاي انتخاب شده را مي‌توان استخراج كرد.
همانگونه كه در صفحات پيشين اشاره شد، با توجه به نوع داده‌ها و لايه‌هاي اطلاعاتي در اين پژوهش، از برخي از توابع فوق استفاده نشده است. در صورت لزوم و به تناسب نيازهاي موجود، مي‌توان با اضافه نمودن لايه‌هاي اطلاعاتي ديگر و به كمك توابع فوق، تجزيه و تحليل‌هاي بسياري را در ارتباط با مدارك انجام داد. مثلاً با اضافه نمودن انواع نقشه‌هاي زمين‌شناسي به مجموعه فوق، مي‌توان تحليل‌هاي مفيدي از (قبيل بررسي مطالعات انجام شده در مناطق حادثه‌خيز (زلزله، سيل و ...) يا تحقيقات در مناطق معدني و داراي پتانسيل اقتصادي، و نظاير آن‌ها) را به انجام رساند.
محصولات خروجي
يك سيستم اطلاعات جغرافيايي بايد شامل نرم‌افزار لازم براي نمايش نقشه‌ها، نمودارها و جداول مختلف به صورت‌‌هاي گوناگون باشد. فنون نقشه نگاشتي بايد اين زمينه را فراهم كنند تا بتوان انواع نقشه‌هايي را كه مبين توزيع فضايي پديده‌هاي مختلف هستند، به سادگي توليد كرد. انتخاب نوع نمايش اين خروجي‌ها به عوامل مختلفي وابسته است كه عبارت‌اند از: طبيعت خود داده‌ها، توان تفكيك و مقياس مورد نياز، محدوديت‌هاي سخت‌افزاري و نرم‌افزاري و همچنين تعداد متقاضيان محصولات خروجي. علاوه بر اين ما بايد قادر باشيم محصولات غيرگرافيكي را نيز در خروجي يك سيستم اطلاعات جغرافيايي توليد كنيم. چنين خروجي‌هايي براي انتقال اطلاعات بين سيستمهاي مختلف پردازشگر و همچنين براي نگهداري اطلاعات به مدت طولاني به كار مي‌روند. در حالت كلي، خروجي‌ها به دو دسته تقسيم مي‌شوند:
1. خروجي‌هاي كاغذي از قبيل نقشه‌هاي موضوعي، نمودارها، جداول و گزارش‌هاي آماري كه از طريق چاپگر يا پلاتر تهيه مي‌شوند،
2. خروجي‌هاي غيركاغذي كه در آن، اطلاعات توليدشده بر روي صفحه نمايش ديده مي‌شود. اين نوع خروجي براي استفاده از آخرين پردازش‌ها و تحليل‌ها مورد استفاده قرار مي‌گيرد.
در تحقيق حاضر، پس از انجام تحليل‌هاي لازم بر روي داده‌ها، از نقشه‌هاي ايجاد شده در محيط «آرك ويو»، خروجي تهيه شد كه در اين مرحله جدول راهنما، عنوان نقشه، علامت شمال جغرافيايي و همچنين مقياس براي نقشه‌ها تعريف گرديد و در مرحله آخر از آن‌ها چاپ گرفته شد.
1. نقشه‌هاي موضوعي
در نقشه‌هاي موضوعي ساختار يك توزيع داده كه ويژگي داده‌ها را به عنوان تشكيل‌دهنده روابط دروني بين قسمت‌هاي مختلف آن‌ها نشان مي‌دهد، ترسيم مي‌شود. نقشه‌هاي موضوعي را مي‌توان براي توصيف محدوده وسيعي از پديده‌هاي مختلف مورد استفاده قرار داد. از جمله نقشه‌هاي موضوعي، مي‌توان به نقشه‌هايي كه پراكندگي نوع خاصي از داده‌ها را نشان مي‌دهند، اشاره نمود.
در اين پژوهش، توزيع پراكندگي جغرافيايي انواع مدارك مرتبط با علوم زمين برحسب پارامترهاي مختلف را مي‌توان به صورت همزمان در كليه استان‌هاي كشور يا به تفكيك در هر يك از استان‌ها نمايش داد. مثلاً شكل شماره 4 توزيع پراكندگي پايان‌نامه‌هاي فارسي علوم زمين برحسب موضوع را در استان خراسان نشان مي‌دهد. در شكل شماره 5 نحوه پراكندگي مدارك (پايان‌نامه‌هاي فارسي) برحسب سال انجام تحقيق در استان اصفهان نشان داده شده است. در شكل شماره 6 نحوه پراكندگي مطالعات انجام شده درباره برخي آيتم‌هاي مهم زمين‌شناسي (استخراج شده از مدارك) نظير زلزله، و وجود عناصر فلزي همچون مس و طلا نشان داده شده است. شكل شماره 7 نشان دهنده موقعيت مكاني مطالعات زمين‌شناسي با توجه به نوع سنگ‌هاي منطقه در استان سمنان مي‌باشد.
شكل شماره 4. توزيع مكاني (منطقه تحقيق) پايان‌نامه‌هاي فارسي علوم زمين بر حسب موضوع در استان خراسان
براي بزرگنمايي روي نقشه كليك كنيد
شكل شماره 5. توزيع مكاني (منطقه تحقيق) پايان‌نامه‌هاي فارسي علوم زمين
برحسب سال تحقيق در استان اصفهان
براي بزرگنمايي روي نقشه كليك كنيد
شكل شماره 6. توزيع مكاني (منطقه تحقيق) مطالعات انجام شده درباره برخي
آيتم‌هاي مهم در حوزه علوم زمين
براي بزرگنمايي روي نقشه كليك كنيد
شكل شماره 7. موقعيت مكاني مطالعات زمين شناسي با توجه به نوع سنگ‌هاي
منطقه در استان سمنان
براي بزرگنمايي روي نقشه كليك كنيد
2. نمودارها
نتايج تجزيه و تحليل‌هاي يك سيستم اطلاعات جغرافيايي را مي‌توان به نحو مؤثرتري به وسيله گرافيك‌هاي غيرنقشه‌اي نشان داد. هدف كلي گرافيك، ايجاد رابطه‌اي است كه اطلاعات را به صورت ساده‌تري براي مخاطبان به تصوير بكشد.
اطلاعات كم‍ّي (عددي) كه در بانك اطلاعاتي موجود است را مي‌توان به گراف‌هاي متفاوت و متنوعي تبديل نمود. از انواع نمودارهاي اين سيستم مي‌توان به نمودارهاي ميله‌اي و دايره‌اي اشاره كرد. از نمودار ميله‌اي براي نمايش اختلافات موجود در يك مشخصه در بين گروه‌هاي مختلف استفاده مي‌شود. اين نمودار را مي‌توان هم به صورت عمودي و هم افقي رسم نمود. نمودار دايره‌اي، اطلاعات را با تقسيم يك دايره به قطاع‌هاي مختلف نشان مي‌دهد و با اين روش، نسبت آن‌ها را به كل مشخص مي‌كند. علاوه بر اين مي‌توان يك قسمت دلخواه را از بقيه قسمت‌ها جداكرد و برجسته نمود.
درشكل شماره 8 نمودار ميله‌اي فراواني مقالات كنفرانس‌هاي علوم زمين در سال‌هاي مختلف نشان داده شده است.
شكل شماره 8. نمودار ميله‌اي فراواني مقالات كنفرانس‌هاي زمين‌شناسي برحسب سال
براي بزرگنمايي روي نقشه كليك كنيد
3. جداول
تهيه جداول از هر يك از مشخصه‌ها و داده‌هاي توصيفي، يا جداولي از كليه اطلاعات توصيفي، از ديگر خروجي‌هاي يك سيستم اطلاعات جغرافيايي است. همچنين مي‌توان با استفاده از تابع جستجو، داده‌هايي خاص را انتخاب و جداول مختلفي را براي نمايش يا تهيه خروجي، ايجاد نمود.
4. خروجي‌هاي ديگر
همانگونه كه قبلاً عنوان گرديد، ديگر داده‌هاي خروجي ممكن است به صورت پردازش تصويري و نمايش بر روي نمايشگرهاي رنگي نيز ارائه گردند. نوع اخير خروجي براي كاربراني كه به صورت روزمره از سيستم استفاده مي‌كنند، بسيار مناسب مي‌باشد. همچنين اطلاعات در محيط‌هاي مختلفي همچون ديسك، سي دي، و... هم قابل عرضه مي‌باشد.
نمودار خلاصه شده‌اي از فرآيند انجام اين طرح كه مي‌تواند به عنوان مدلي براي ساماندهي ديگر اطلاعات مكان‌دار موجود در پايگاه‌هاي مركز، مورد استفاده قرار گيرد، در شكل شماره 9 ارائه شده است.
شكل شماره 9. نمودار فرآيند و مراحل انجام پژوهش
براي بزرگنمايي روي نقشه كليك كنيد
نتايج
بعد از انجام مراحل مختلف جمع‌آوري داده‌ها، ورود اطلاعات به سيستم اطلاعات جغرافيايي و مديريت سيستم و در نهايت توليد خروجي‌ها، اين نتايج حاصل گرديد:
1. با توجه به قابليت‌هاي سيستمهاي اطلاعات جغرافيايي براي ذخيره، نمايش و تحليل اطلاعات مكاني و توصيفي، مي‌توان بانك اطلاعاتي جامع و كاملي از داده‌هاي علوم زمين ايجاد نمود. اين پايگاه‌هاي اطلاعاتي قادر هستند مقدار نامحدودي اطلاعات مكاني (اعم از نقشه‌ها و تصاوير) و اطلاعات توصيفي (شامل شرح مشخصات كتابشناختي مدارك) را در خود جاي دهند و كاربران مي‌توانند در هر زمان، داده‌هاي مورد نظرشان را از پايگاه اطلاعاتي انتخاب، حذف، اضافه و ويرايش نمايند و مورد تجزيه و تحليل قرار دهند، و در نهايت خروجي‌هاي دلخواه را تهيه و ارائه نمايند.
2. در اين سيستم، انواع داده‌هاي موجود در پايگاه‌هاي مختلف مركز (در حوزه علوم زمين)، به صورت همزمان قابل نمايش، بررسي و تحليل مي‌باشند. بدين ترتيب امكان مقايسه اين داده‌ها با يكديگر از ابعاد مختلف (موضوع، سال تحقيق، محل تحقيق، و ....) وجود خواهد داشت.
3. به سهولت مي‌توان پراكندگي جغرافيايي انواع داده‌ها را بررسي نمود و موقعيت‌ها و مناطق جغرافيايي را كه از نقطه‌نظر زمين‌شناسي و شاخه‌هاي مرتبط با آن كمتر مورد بررسي و مطالعه قرارگرفته‌اند، شناسايي و براي انجام تحقيقات لازم، به كاربران معرفي نمود.
4. با به كاربردن توابع تجزيه و تحليل اين سيستم و اعمال مختلف و منطقي ديگر (مديريت داده‌ها، انتخاب مدل‌هاي مناسب، و ...)، پايگاه اطلاعاتي آماده جوابگويي به پرسش‌ها و نيازهاي استفاده‌كنندگان قرار مي‌گردد و به تناسب نيازهاي موجود، مي‌توان تجزيه و تحليل‌هاي بسياري را در ارتباط با مدارك انجام داد. مثلاً با اضافه‌نمودن انواع نقشه‌هاي زمين‌شناسي به مجموعه فوق، مي‌توان تحليل‌هاي مفيدي از قبيل بررسي مطالعات انجام شده در مناطق حادثه‌خيز (زلزله، سيل، و ...) يا تحقيقات در مناطق معدني و داراي پتانسيل اقتصادي و نظاير آن را به انجام رساند.
5. الگوي مورد استفاده در اين پژوهش كه در آن فرآيند انجام كار نشان داده شده است، مي‌تواند به عنوان مدلي براي ديگر اطلاعات مكان‌دار موجود در پايگاه‌هاي مركز اطلاعات و مدارك علمي ايران به كار رود.
پيشنهادهاي اجرايي در خصوص پژوهش‌هاي مرتبط با جي‌آي‌اس
درخاتمه به برخي زمينه‌هاي عملي كه در پژوهش‌هاي مرتبط با جي‌آي‌اس مؤثر خواهند بود اشاره مي‌كنيم:
- تدوين استانداردهاي قابل قبول براي توليد اطلاعات و نقشه،
- تخصيص بودجه لازم براي تشكيل جي‌آي‌اس در سازمان‌ها و ارگان‌ها،
- تقويت تخصص رايانه و فناوري سخت‌افزار،
- اقدام به تهيه و توسعه نرم‌افزارهاي فارسي به منظور كاهش هزينه‌ها و راحتي كاربران،
- اشاعه فرهنگ استفاده صحيح و كارآمد از نرم‌افزارهاي موجود و رعايت حق تأليف، كه اين امر خود به توسعه نرم‌افزارهاي فارسي كمك مي‌نمايد،
- ايجاد يا تقويت رشته جي‌آي‌اس در دانشگاه‌ها و استفاده از متخصصان با تجربه در اين زمينه،
- انتشار مجلات و خبرنامه در زمينه جي‌آي‌اس،
- برقراري سمينار و كنفرانس براي آشنايي هر چه بيشتر با گرايش‌هاي مختلف،
- آموزش بموقع نيروي متخصص قبل از خريد و راه‌اندازي فناوري جي‌آي‌اس.
منابع
احمدي‌زاده، سعيد (1375)، ايجاد پايگاه اطلاعاتي GIS براي منطقه سرداب رود. پايان‌نامه كارشناسي ارشد. دانشكده منابع طبيعي دانشگاه تربيت مدرس.
ارحمي، محمود. (1381)، آشنايي با نرم‌افزار GIS. Arcview تهران. سازمان مديريت منابع آب ايران.
آرنوف، استان. (1375)، سيستمهاي اطلاعات جغرافيايي. ترجمه سازمان نقشه‌برداري كشور .چاپ اول. تهران. انتشارات سازمان نقشه‌برداري كشور. بهار.
استار، جفري.استس،جان (1376)، مقدمه‌اي بر سيستمهاي اطلاعات جغرافيايي. ترجمه سيدحسين ثنائي‌نژاد. جهاد دانشگاهي مشهد.
آل‌شيخ، علي‌اصغر. هلالي، حسين (1380)، «طراحي و اجراي سيستم اطلاعات مكاني بر روي اينترنت براي شهر تهران». مجموعه مقالات همايش ژئوماتيك 80. سازمان نقشه‌برداري كشور. تهران..ص 104-98.
اميني، بهرام. فرج‌زاده، منوچهر (1373)، آشنايي با سيستم اطلاعات جغرافيايي. مؤسسه بين‌المللي زلزله‌شناسي و مهندسي زلزله.
انصافي، مسعود. (1373)، «طراحي و كاربرد سيستم GIS دركنترل و برنامه‌ريزي مناطق اكتشافي و معدني ايران». مجموعه مقالات كنفرانس سيستم اطلاعات جغرافيايي. سازمان نقشه‌برداري كشور. تهران.ص 68-51.
بهبودي، نغمه (1378)، كاربردسيستم هاي اطلاعات جغرافيايي درتحليل شهرهاي باستاني. پايان‌نامه كارشناسي‌ارشد. دانشكده علوم‌انساني دانشگاه تربيت مدرس.
پرهيزكار، اكبر (1376)، ارائه الگوي مناسب مكان گزيني مراكز خدمات شهري با تحقيق در مدل‌هاي جي‌آي‌اس شهري. پايان‌نامه دكتري. دانشكده علوم انساني دانشگاه تربيت مدرس.
پرهيزكار، اكبر.گلي، علي (1381)، «ضرورت بهره‌گيري از تكنولوژي‌هاي نوين اطلاع‌رساني در عرصه ايران‌شناسي (كاربرد سيستم اطلاعات جغرافيايي در ايران‌شناسي)». خلاصه مقالات نخستين همايش ايران‌شناسي. تهران . ص328-326.
توفيقيان، حسين. (1371)، كاربرد سيستم اطلاعات جغرافيايي در باستان‌شناسي. پايان‌نامه كارشناسي ارشد. دانشكده علوم‌انساني دانشگاه تربيت مدرس.
حاجيوندي، مهرناز. طبيب‌زاده غياثي، عادل (1375)، «كاربرد سيستمهاي اطلاعات جغرافيايي در مطالعه و بررسي مناطق حادثه‌خيز( مطالعه موردي-زلزله و سيل در استان فارس)». مجموعه مقالات سومين كنفرانس سيستمهاي اطلاعات جغرافيايي. سازمان نقشه‌برداري كشور. تهران. ص68-53.
حكيم‌پور، فرشاد (1374)، «بررسي‌هاي اوليه براي ايجاد يك سيستم اطلاعات جغرافيايي». مجموعه مقالات دومين كنفرانس سيستمهاي اطلاعات جغرافيايي. سازمان نقشه‌برداري كشور. تهران. ص66-55.
درويشي،كريم (1371)، سيستم اطلاعات جغرافيايي (GIS) به روايت Arc/Info. انتشارات شركت كامپيوتري نگاره.
رنجبران، محمد (1380)، طراحي ساختار اطلاعاتي مناسب جهت برنامه‌ريزي شهري با استفاده از سيستمهاي اطلاعات جغرافيايي (GIS). پايان‌نامه كارشناسي ارشد. دانشكده معماري و شهرسازي دانشگاه شهيدبهشتي.
روشن‌نژاد، علي‌اصغر (1377)، «آموزش GIS». مجله شهرنگارش 5 و6. تابستان و پاييز.
عظيمي، نورالدين (1376)، «GIS و كاربرد آن در مطالعه و برنامه‌ريزي توسعه فيزيكي شهرها». مجموعه مقالات چهارمين كنفرانس سيستمهاي اطلاعات جغرافيايي. سازمان نقشه‌برداري كشور. تهران. ص44-35.
فرج‌زاده، منوچهر (1377)، «سيستمهاي اطلاعات جغرافيايي». دانشگاه انقلاب. ارديبهشت.
تكنولوژي web GIS در جهان، در:
www.iranroads.com/aboutus/technology.htm (15/12/1381)
گلي، علي (1378)، طراحي سيستم اطلاعات منطقه‌اي با بكارگيري سيستم اطلاعات جغرافيايي در محيط شبكه اطلاع‌رساني جهاني. پايان‌نامه كارشناسي ارشد. دانشكده علوم انساني دانشگاه تربيت مدرس.
مديري، مهدي (1376)، خواجه، خسرو. اشاره‌اي به سيستمهاي اطلاعات جغرافيايي. تهران. انتشارات سازمان جغرافيايي وزارت دفاع و پشتيباني نيروهاي مسلح.
مراحل توسعه Web GIS سازمان حمل و نقل و پايانه‌هاي كشور. در:
http://www.iranroads.com/aboutus/develop.htm (15/12/1381)
ملك، محمدرضا (1381)، نظري گذرا و گذري نظري بر اولين مدرسه تابستاني «GIS». نقشه‌برداري. سال سيزدهم، شماره52 .ص28-26.
موسوي، آزاده. كاربردهاي سيستم اطلاعات مكاني «GIS» در مديريت فضاي سبز راه آهن جمهوري اسلامي ايران . در:
http://www.irirw.com/newsite/GIS/links/mmr/main.htm (17/12/1381)
نجفي‌ديسفاني، محمد (1373)، « GIS و مشكلات آن در كشورهاي جهان سوم». نقشه‌برداري، شماره 18. سازمان نقشه‌برداري كشور. تابستان.
نوائي‌توراني، آزاده. عادلي‌نيا، محمد (1381)، مقدمه‌اي برGIS و آموزش نرم‌افزارArcView. مؤسسه فرهنگي هنري ديباگران تهران. آبان.
هايوود، يان. كورنليوس، سارا. كارور، استيو (1381)، مقدمه‌اي بر سيستمهاي اطلاعات جغرافيايي. ترجمه: گيتي تجويدي سازمان نقشه‌برداري كشور.
Abler,R.F. (1987), “The National Science Foundation Center for Geographic Information and Analysis,” International Journal of Geographic Information Systems.vol.1, pp: 26-303
Alesheikh, A.A. (2000), Data Management & GIS Application Seminar Notes. Ottawa,Ontario.249pp.
ArcIMS Overview. In:
http://www.esri.com/software/arcims/overview.html (14 Jan.2003)
ArcInfo Overview. In:
http://www.esri.com/software/arcinfo/overview.html (14 Jan 2003)
Arcview 8.x Overview. In:
http://www.esri.com/software/arcgis/arcview/overview.html (14 Jan. 2003)
Alesheikh, A .A., (2000) Data Management & GIS Application Seminar Notes,Department of Geodesy and Geomatics Engineering, K.N. Toosi University of Technology.
Alesheikh, A.A. (2001), & Helali, H. Distributing National Geospatial Information Resourses Using Web GIS, Proceedings of Digital Earth 2001, Fredericton, NB, Canada.
Delavar, M. (1997), Development of Probability Maps to Assess the Accuracy and Reliability of Information in the Output of a GIS System.Thesis (Ph.D.),Univ.of New South Wales,School of Geomatic Engineering, Australia.
Free GIS Software.In:
http://www.gis.com/software/freesoftware.htm l
http://www.gis.com/software/freesoftware.html (14 Jan. 2003)
Gimblett, H. (2002), Randy.Integrating Geographic Information Systems and Agent-based Modeling Techniques, Oxford University Press, PP.1-21,83-105.
GIS Online-How was the Internet Influenced GIS? In:
http://www.geoplace.com/gw/1999/1299/1299gon.asp
Helali, H. (2001), Design and Implementation of a Web GIS for the City of Tehran, Deoartment of Geodesy and Geomatics Engineering K.N. Toosi University of Technology ,Submitted thesis for degree of Master of Science.
Information Technology in Asia:Korea. In:
http://www.softexport.ir/bazzar-aim/korea.html
Tomlin, C,D., (1990), Geographic Information Systems and Catographic Modeling, Prentice-Hall, Englewood Cliffs, New Jersey.
Using Data In GIS.In:
http://www.gis.com/data/usingdata/index.html (6 Feb. 2003)
Zarei Nejad, Mojgan. (2001), Process of Change in the Georaphic Information System Technology in IRAN's Geology and Exploration, In:
http://www.gisdevelopment.net/application/geology/mineral/techgi0072pf .(20/12/1381)
پي‌نوشت‌‌ها
1. GIS (Geographic Information System)
2. CGIS
3. NTD
4. NCGISU
5. Arc/Info
6. Arc/View
7. Idrisiw
8. Spans
9. Map Info
10. Access
11. DBF
12. Tables
13. Reports
14. Forms
15. Foxporo
16. Filematching
17. Automated Mapping System
0 نظر:
ارسال یک نظر